საშემოსავლო გადასახადი: რა უნდა ვიცოდეთ

საშემოსავლო გადასახადი წარმოადგენს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფისკალურ ინსტრუმენტს, რომელიც პირდაპირ კავშირშია ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასთან და სოციალურ კეთილდღეობასთან. საქართველოში, ისევე როგორც მსოფლიოს მრავალ განვითარებულ ქვეყანაში, საშემოსავლო გადასახადი წარმოადგენს სახელმწიფო ბიუჯეტის შევსების ერთ-ერთ ძირითად წყაროს.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის თანახმად, საშემოსავლო გადასახადი არის სავალდებულო გადასახდელი, რომელიც ეკისრება ფიზიკურ პირებს მათ მიერ მიღებულ შემოსავლებზე. ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობით, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი შეადგენს 20%-ს, რაც ნიშნავს, რომ დასაბეგრი შემოსავლის ყოველი 100 ლარიდან სახელმწიფო ბიუჯეტში ირიცხება 20 ლარი.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საშემოსავლო გადასახადის სისტემა შექმნილია სამართლიანობის პრინციპზე დაყრდნობით - რაც უფრო მეტია პირის შემოსავალი, მით მეტი გადასახადის გადახდა უწევს მას აბსოლუტურ მაჩვენებლებში. ეს მიდგომა უზრუნველყოფს საზოგადოებაში სოციალური სამართლიანობის პრინციპების დაცვას და ხელს უწყობს სახელმწიფოს მიერ საზოგადოებრივი სიკეთეების შექმნას.

თანამედროვე ეკონომიკურ რეალობაში, საშემოსავლო გადასახადის გამჭვირვალე და ეფექტური ადმინისტრირება წარმოადგენს სახელმწიფოს ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევას. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია თითოეულმა მოქალაქემ იცოდეს საკუთარი უფლება-მოვალეობები და კარგად ერკვეოდეს საშემოსავლო გადასახადთან დაკავშირებულ საკითხებში.

დასაქმებულის ხელფასის დაბეგვრა

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის თანახმად, დასაქმებულის ხელფასი იბეგრება 20%-იანი საშემოსავლო გადასახადით. ეს ნიშნავს, რომ თუ თქვენი ბრუტო (დარიცხული) ხელფასი შეადგენს 1000 ლარს, საშემოსავლო გადასახადის სახით გადაიხდით 200 ლარს და ხელზე (ნეტო) მიიღებთ 800 ლარს.

საინტერესოა, რომ საშემოსავლო გადასახადის გადახდის პროცესში თქვენ, როგორც დასაქმებულს, არანაირი ქმედების განხორციელება არ გევალებათ. კანონმდებლობით, მთელი პასუხისმგებლობა დამსაქმებელზეა გადატანილი, რომელიც ვალდებულია გადასახადი დააკავოს "წყაროსთან დაკავების პრინციპით". ეს ნიშნავს, რომ დამსაქმებელი თვითონ გამოითვლის, დააკავებს და გადარიცხავს საშემოსავლო გადასახადს სახელმწიფო ბიუჯეტში თქვენი სახელით.

დამსაქმებლის ვალდებულებები ამით არ შემოიფარგლება. მან ყოველთვიურად უნდა აწარმოოს თითოეული თანამშრომლის ხელფასის დეტალური აღრიცხვა, დროულად დაანგარიშოს გადასახადი და გადარიცხოს ის საგადასახადო სამსახურში არაუგვიანეს მომდევნო თვის 15 რიცხვისა. ამასთან, დამსაქმებელი ვალდებულია აწარმოოს შესაბამისი დოკუმენტაცია და საჭიროების შემთხვევაში წარუდგინოს ის საგადასახადო ორგანოებს.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საშემოსავლო გადასახადი ერთნაირად ვრცელდება როგორც სრულ, ისე ნახევარ განაკვეთზე დასაქმებულ პირებზე. ასევე, გადასახადის განაკვეთი არ იცვლება ხელფასის ოდენობის მიხედვით - 20% ერთნაირად მოქმედებს როგორც დაბალი, ისე მაღალი ანაზღაურების მქონე თანამშრომლებზე.

როგორც დამსაქმებელს, მსგავსი საკთხების მოგვარება თუ გჭირდებათ, პროფესიონალური ბუღალტრული მომსახურების სერვისი კომპანია "პოლარისში" შეგიძლიათ აღმოაჩინოთ.

თუ თქვენ ხართ დასაქმებული, მნიშვნელოვანია იცოდეთ თქვენი უფლებები. შეგიძლიათ ნებისმიერ დროს მოითხოვოთ ინფორმაცია თქვენი სახელით გადახდილი საშემოსავლო გადასახადის შესახებ, როგორც დამსაქმებლისგან, ისე საგადასახადო სამსახურიდან. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია წლის ბოლოს, როდესაც შესაძლოა დაგჭირდეთ ინფორმაცია საგადასახადო დეკლარაციის შევსებისთვის ან სხვა მიზნებისთვის.

საპენსიო შენატანები

საქართველოში დაგროვებითი საპენსიო სისტემა 2019 წლიდან ამოქმედდა, რომელიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს დასაქმებულთა მომავალი ფინანსური კეთილდღეობის უზრუნველყოფაში. ეს სისტემა წარმოადგენს დამატებით სოციალურ გარანტიას სახელმწიფო პენსიასთან ერთად.

საპენსიო შენატანების ოდენობა შეადგენს დასაქმებულის დაუბეგრავი ხელფასის 4%-ს, რომელიც თანაბრად ნაწილდება დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის. კერძოდ, დასაქმებულის ხელფასიდან ავტომატურად იქვითება 2%, ხოლო დამატებით 2%-ს იხდის დამსაქმებელი. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეს თანხა არ იბეგრება საშემოსავლო გადასახადით.

სისტემაში მონაწილეობა სავალდებულოა 40 წლამდე ასაკის ყველა დასაქმებული პირისთვის. თუმცა, 40-დან 60 წლამდე პირებს აქვთ არჩევანის თავისუფლება - მათ შეუძლიათ ნებაყოფლობით ჩაერთონ სისტემაში ან უარი თქვან მონაწილეობაზე. 60 წელს გადაცილებული პირები კი ავტომატურად თავისუფლდებიან საპენსიო შენატანების ვალდებულებისგან.

დაგროვებითი საპენსიო სისტემის უპირატესობა მდგომარეობს იმაში, რომ დასაქმებული არა მხოლოდ საკუთარი შენატანით აგროვებს თანხას, არამედ დამატებით სარგებელს იღებს დამსაქმებლის კონტრიბუციით. ეს სისტემა ხელს უწყობს გრძელვადიანი დანაზოგის შექმნას და საპენსიო ასაკში ღირსეული ცხოვრების სტანდარტის შენარჩუნებას.

საპენსიო ფონდში დაგროვებული თანხის გამოტანა შესაძლებელია საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ, თუმცა განსაკუთრებულ შემთხვევებში (მაგალითად, ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობა) შესაძლებელია თანხის ვადაზე ადრე მიღებაც. დაგროვებული თანხა წარმოადგენს მონაწილის პირად საკუთრებას და მემკვიდრეობით გადადის.

შესაძლოა დაგაინტერესოთ: რა არის დღგ და როგორ გამოვთვალოთ იგი.

საშემოსავლო გადასახადის გამოთვლის წესი

საშემოსავლო გადასახადის გამოთვლა ერთი შეხედვით მარტივი პროცესი ჩანს, თუმცა რეალურად საკმაოდ კომპლექსურია და რამდენიმე მნიშვნელოვან ფაქტორს მოიცავს. განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც საპენსიო სქემა ამოქმედდა, გაანგარიშების პროცესი კიდევ უფრო დეტალური გახდა.

საპენსიო სქემაში ჩართული თანამშრომლის ხელფასის გამოთვლისას გასათვალისწინებელია რამდენიმე კომპონენტი. თუ დასაქმებულის ნეტო (ხელზე ასაღები) ხელფასი არის 1,000 ლარი, პირველ რიგში უნდა გავითვალისწინოთ საპენსიო შენატანი, რომელიც 2%-ს შეადგენს. ამიტომ თანხა უნდა გავყოთ 98%-ზე. შემდეგ ეტაპზე მიღებული თანხა უნდა გავყოთ 80%-ზე, რადგან საშემოსავლო გადასახადი 20%-ს შეადგენს. ბოლო ეტაპზე მიღებულ თანხას ვამრავლებთ 102%-ზე, რადგან დამსაქმებელი დამატებით იხდის 2%-ს საპენსიო შენატანის სახით.

იმ თანამშრომლებისთვის, რომლებიც არ არიან ჩართული საპენსიო სქემაში, გაანგარიშება შედარებით მარტივია. ნეტო ხელფასი უბრალოდ უნდა გაიყოს 80%-ზე, რათა მივიღოთ ბრუტო ხელფასი, საიდანაც შემდგომ გამოითვლება საშემოსავლო გადასახადი.

მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ყველა სახის გადასახადი (საშემოსავლო და საპენსიო) გამოითვლება ბრუტო ხელფასიდან. ბრუტო ხელფასი წარმოადგენს იმ საბაზისო თანხას, რომელზეც ხდება ყველა შემდგომი გაანგარიშება. ეს სისტემა უზრუნველყოფს გამჭვირვალობას და სამართლიანობას როგორც დამსაქმებლის, ისე დასაქმებულის მხრიდან.

ფრილანსერების დაბეგვრა

ფრილანსერული საქმიანობის დაბეგვრა საქართველოში განსაკუთრებულ მიდგომას საჭიროებს, რადგან ამ ტიპის შრომითი ურთიერთობები ხშირად არასტანდარტული ფორმით ხასიათდება. განვიხილოთ ძირითადი ასპექტები, რომლებიც ყველა ფრილანსერმა უნდა იცოდეს საგადასახადო ვალდებულებების სწორად შესრულებისთვის.

ინდივიდუალური მეწარმის სტატუსით მომუშავე ფრილანსერები დამოუკიდებლად არიან პასუხისმგებელნი საკუთარი გადასახადების ადმინისტრირებაზე. ეს გულისხმობს საშემოსავლო გადასახადის დეკლარირებასა და გადახდას, რომელიც შემოსავლის 20%-ს (მცირე მეწარმის სტატუსის შემთხვევაში 1%-ს) შეადგენს. მნიშვნელოვანია, რომ ასეთმა ფრილანსერებმა აწარმოონ შემოსავლებისა და ხარჯების ზუსტი აღრიცხვა და შეინახონ ყველა საჭირო დოკუმენტაცია.

თუმცა, არსებობს შემთხვევები, როდესაც ფრილანსერული საქმიანობა შინაარსობრივად შრომით ურთიერთობას უტოლდება. ასეთ დროს, მიუხედავად ხელშეკრულების ფორმისა, გამოიყენება დაქირავებული პირის დაბეგვრის რეჟიმი. ეს ნიშნავს, რომ დამკვეთი ორგანიზაცია ვალდებულია გადაიხადოს საშემოსავლო გადასახადი თანამშრომლის მსგავსად.

ურთიერთობის ფორმის სწორად განსაზღვრა კრიტიკულად მნიშვნელოვანია როგორც ფრილანსერისთვის, ასევე დამკვეთისთვის. ამისათვის უნდა შეფასდეს ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა: სამუშაო გრაფიკის დამოუკიდებლად განსაზღვრის შესაძლებლობა, სხვა დამკვეთებთან პარალელური თანამშრომლობის უფლება, საკუთარი რესურსებით მუშაობა და გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღება.

არასწორმა კლასიფიკაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს საგადასახადო სანქციები და დამატებითი ფინანსური ვალდებულებები. ამიტომ, რეკომენდებულია ფრილანსერებმა წინასწარ გაიარონ კონსულტაცია საგადასახადო სპეციალისტთან და მოიპოვონ დეტალური ინფორმაცია მათი კონკრეტული შემთხვევისთვის შესაფერისი დაბეგვრის რეჟიმის შესახებ. 

მოკლედ საშემოსავლო გადასახადის შესახებ

საშემოსავლო გადასახადის სწორი ადმინისტრირება წარმოადგენს ფუნდამენტურ საკითხს თანამედროვე ბიზნეს გარემოში. ეს არ არის მხოლოდ კანონით დაკისრებული ვალდებულება, არამედ მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი როგორც დამსაქმებლის, ისე დასაქმებულის ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად.

დამსაქმებლებისთვის სწორი საგადასახადო პოლიტიკის წარმოება უზრუნველყოფს კომპანიის რეპუტაციის შენარჩუნებას, თავიდან აცილებს ფინანსურ სანქციებს და ხელს უწყობს ჯანსაღი ბიზნეს გარემოს ჩამოყალიბებას. დასაქმებულებისთვის კი ეს ნიშნავს სოციალური გარანტიების უზრუნველყოფას და მომავალში პენსიის მიღების შესაძლებლობას.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გადასახადების დროული გადახდა და დეკლარირება კანონმდებლობის შესაბამისად. ეს პროცესი მოითხოვს მუდმივ ყურადღებას, სიზუსტეს და საგადასახადო კანონმდებლობის ცვლილებების მუდმივ მონიტორინგს. კომპანიებმა უნდა უზრუნველყონ კვალიფიციური ბუღალტრების დასაქმება ან პროფესიონალური საგადასახადო კონსულტანტების მომსახურების გამოყენება. თუკი მცირე ან ინდ მეწარმის ბუღალტერია დაგჭირდებათ, პოლარისის გუნდი აქაც მზად არის ხელმისაწვდომი პაკეტები შემოგთავაზოთ.

საბოლოოდ, საშემოსავლო გადასახადის სწორი ადმინისტრირება არის არა მხოლოდ კანონმდებლობის მოთხოვნა, არამედ ბიზნესის წარმატებული ფუნქციონირების აუცილებელი კომპონენტი, რომელიც უზრუნველყოფს როგორც კომპანიის, ისე თანამშრომლების გრძელვადიან კეთილდღეობას და ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას.